قرآن نفیس بایسنغری

قرآن نفیس بایسنغری

قرآن نفیس بایسنغری

قرآن بایسنغری، بزرگ‌ترین قرآن خطی جهان به شمار می‌آید که در سدۀ نهم هجری در دورۀ تیموری به خط محقق کتابت شده است. این قرآن سرنوشتی شگفت‌انگیز در تاریخ ایران دارد؛ از آن‌رو که اکنون برگ‌هایی از آن در موزه‌های بزرگ ایران و جهان نگهداری می‌شود. بسیاری از پژوهشگران کتابت این قرآن را به بایسنغرمیرزا، نسبت می‌دهند. بر اساس پژوهش‌های انجام‌گرفته و با درنگ بر ویژگی‌های این مصحف شگفت‌انگیز و بی‌نظیر، به ویژه در زمینه‌های شیوه تذهیب، فرم نقش‌ها، آرایه‌ها، جنس کاغذ، نوع خط، مرکب، صحافی و تجلید، می‌توان دریافت کتابت آن احتمالاً در دوره تیموری در منطقه شمال خراسان بزرگ، به ویژه سمرقند و بخارا، انجام پذیرفته است.

بیش‌ترین تعداد برگ‌های این مصحف یعنی 144 صفحه، به لطف سنت نیکوی وقف در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی و نیز کتابخانه و موزه ملی ملک نگهداری می‌شود. از این تعداد، 8 سطر در کتابخانه و موزه ملی ملک و بقیه در کتابخانه و موزه مرکزی آستان قدس رضوی جای دارند؛ نسخه‌ای اسرارآمیز که هریک از موزه‌ها و بنیادهای فرهنگی جهان به داشتن حتی یک سطر از آن به خود می‌بالند. قرآن بایسنغری از نظر اندازه صفحه و دانگ قلم، بزرگ‌ترین قرآن در تاریخ کتاب‌آرایی ایرانی به شمار می‌آید. اندازه‌های این قرآن 105 و در 187 سانتی‌متر است. ساختن کاغذی با چنین اندازه‌ها یقینا مهارت و چیره‌دستی هنرمندان کاغذساز سده نهم هجری را نشانگر است.

موسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی با همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک، مجموع برگ‌های برجای‌مانده از این نسخه شگفت‌انگیز و اسرارآمیز قرآن کریم در گنجینه‌های آستان قدس رضوی را به گونه‌ای نفیس بازنشر کرده است. این کار سترگ با گذر از مرحله‌هایی دشوار و زمان‌بر انجام پذیرفته است. پس از عکاسی، ویرایش، تلفیق گرافیکی تصویرها و صفحه‌آرایی، گروهی مجرب که پیشینه آماده‌سازی و چاپ منتخب سوره‌های قرآن کریم به خط ابراهیم سلطان و مجموعه شاهکارهای هنری آستان قدس رضوی را در کارنامه خود داشتند، در چندین ماه در مرکز طبع و نشر قرآن کریم، چاپ این اثر را با اندازه‌های قرآن ابراهیم سلطان، یعنی 50 در 70 سانتی‌متر، به انجام رساندند.

همراه با چاپ این اثر نفیس، برای آشنایی بیش‌تر علاقه‌مندان با هنر سده نهم هجری به ویژه قرآن بایسنغری، مقاله‌هایی به قلم پژوهشگران تهیه شده است که در وجیزه‌ای به همراه نسخه بازنشر ارایه می‌شود.

مشخصات قرآن بزرگ بايسنقري

تيمور لنگ مؤسس سلسله تيموريان كه از 771 تا 807 قمري حكومت كرده است، اگرچه باعث ويرانيهاي بسيار شده، اما جانشينان او با رويكردي ديگر، تقريباً بسياري از اقدامات ويرانگرايانه او را، جبران كردند. بايد گفت شاهان و شاهزادگان و رجال و حكام اين دولت تقريباً همگي دوستدار كتاب و كتابخانه بودند و در ميان آنان كساني مانند شاهرخ (پسر تيمور)، الغ بيك و بايسنقر (پسران شاهرخ)، و سلطان حسين بايقرا (آخرين امير تيموري)، اقدامات مهم و گاه بي نظيري را در اين مورد انجام دادهاند. يكي از پنج پسر شاهرخ، يعني غياث الدين بايسنقر (799-837) با وجود يكي دو ماموريت به تبريز و استرآباد، چون مردي با ذوق و هنرمند و ادب دوست بود، از كارهاي حكومتي كناره گرفت و عمر خود را به جمع آوري كتاب و معاشرت با اهل هنر و ادب مصروف ساخت بدين ترتيب دستگاه او محل اجتماع نقاشان و خطاطان و سازندگان و شعرا و اهل ادب و فضل شد. خود نيز در گفتن شعر بسيار ماهر بود. همچنين در نوشتن خطوط اصول و اقلام ششگانه مهارت فراواني داشت. مينويسند در هرات چهل خطاط در دستگاه خود داشت كه زير دست جعفر تبريزي شاگرد عبدالله بن مير علي كار ميكردند به استنساخ كتب سرگرم بودند، آن كتابها را مُذهبان و نقاشان چيره دست تزئين ميكردند و صحافان ماهر، جلدهاي گرانبها، براي آنها ترتيب ميدادند. از جمله همين نسخه هاست، شاهنامه بايسنقري كه از جمله آثار هنري بسيار ارزنده ايراني است. بايسنقر در سن 37 سالگي در 837 قمري در هرات درگذشت و در مسجد گوهرشاد مشهد، مسجدي كه گوهر شاد آغا، مادرش ساخته بود - به خاك سپرده شد.